Postvegen var det ein kalla den første ordentlege køyrevegen (kjerrevegen) frå Kristiansand og oppover i Setesdal (Den Sætherdalske hovedvei). Gjennom Hornnes kom han rundt 1840.
Mellom Fennefoss og Senum i Hornnes kom den aller første køyrevegen i indre Agder i 1803–1804. Me kan undrast litt. Kvifor akkurat her? Setesdølane trong å hente livsnødvendige varer som til dømes korn og salt frå Kristiansand eller andre handelsplassar ute ved kysten. Før det kom køyrevegar måtte varene fraktast med hest. Det var mogeleg å få båtskyss på nokre strekningar, som frå byen og opp til Mosby, på Kilefjorden opp til Dalemannsteinen under Fennefossen og på Byglandsfjorden.
Stiftsamtmann Otto Joachim von Moltke i Kristiansand ville bygge veg forbi fossane i Otra, der båtfrakt ikkje var mogeleg. Den eine vegen skulle gå frå Mosby til Iveland, men blei ikkje noko av. Men mellom Fennefoss og Gullsmedmoen stod altså vegen ferdig i 1804.
Vegmeister Johnsen la ein plan
I 1827 blei Georg Daniel Bart Johnson vegmeister. Alt i 1833 la han fram ein plan om veg oppover i Setesdal.
Igjen kan me spør: Kvifor i Setesdal alt no? Den viktigaste vara setesdølane hadde å tilby var tømmer. Kjøpmennene i Kristiansand var svært interesserte i å få hand om denne tømmerhandelen. Difor var det ingen motstand mot prosjektet, sjølv om det framleis var mykje ugjort vegarbeid i meir sentrale strøk.
Ved kongeleg resolusjon 23. april 1839 gjorde regjeringa såleis vedtak om å bygge veg frå Kristiansand til Valle kyrkje, og løyvde 58 000 speciedalar av statskassa til føremålet. Vegen var meint å skulle vere eit «spleiselag» mellom staten og oppsittarane langs vegen. Det offentlege skulle opparbeide dei vanskelegaste og farlegaste strekningane.
Gjennom Hornnes om lag 1839–1841
Vegen kom gjennom Kiledalen i Hægeland fram til Moi og Hornnes rundt 1839–1841. Han passerte over Dåsåna i Dåsnes på bru, og gjekk vidare på vestsida av Otra forbi Fennefoss opp til Gullsmedmoen. Først i åra fram mot 1889 blei det bygt ny hovudveg mellom Evje og Vassend på austsida av Otra.
Stykket held fram under biletet
Ved Gullsmedmoen var det ferjestad over til austsida av Byglandsfjorden. Det vanskelegaste punktet for vegbyggarane vidare oppover langs austsida av fjorden var Fånekleiva mellom Longerak og Lauvdal i Bygland. Kleiva vart forsert i 1842. Det var ferjer ved Storestraumen og Flårenden i Valle. Vegen var til å gå fram til Valle i 1844. Heilt ferdig og køyrande hit var han i 1846. Han blei avlevert i 1847. Til Bykle kyrkjebygd kom vegen først i 1879. Då hadde ein arbeidd seg forbi det mest utfordrande stykket på heile vegen, Byklestigen.
Ein revolusjon for livet i Setesdal
Den nye hovudvegen fekk enorm innverknad på samfunnsutviklinga i Setesdal.
Det var ein revolusjon. Ei omvelting dalen før aldri hadde opplevd makan til, skriv Leonhard Jansen i ein artikkel om Postvegen i Agderposten 29. mars 2019.
Det blei no mykje enklare og raskare å reise til Kristiansand, og varer kunne fraktast langs landevegen i staden for å måtte kløvast på hesteryggen. Den gamle, tradisjonelle tilknytninga til Nedenes amt og Arendal blei for ein stor del broten. I eit brev frå formannskapet i Bygland i 1839, ført i pennen av sokneprest Münster, til vegmeisteren i amtet, meiner byglendingane at den nye vegen sikkert er det viktigaste faktum i heile dalens historie.
Kjelder
- Leonhard Jansen: Frå postveg til riksveg. Artikkel i Agderposten 29. mars 2019
- Reidar Tveito: Ridesti og gamle vegspor omkring Byglandsfjord. Byglandsfjord, 2017
- Leonhard Jansen, Pål Arnfinn Haugen, Olav Røysland, Harald Tallaksen: Frå postveg til riksveg – vegar og vegminne langs riksveg 9. Bokbyen Forlag, 2018. I boka er det framifrå kart som syner nøyaktig kor Postvegen gjekk
- Oddmund Mogstad: Byvegen frå 1840 frå Moi til Kiledal. Artikkel i Lokalhistoriske perler. På tur med Oddmund Mogstad, Evje og Hornnes Sogelag, 2018
- Olav O. Uleberg: Kultursoge for Evje og Hornnes, band I. Evje og Hornnes bygdeboknemnd, 1990
- Kulturminnesok.no, Setesdalswiki.no, Norgeskart.no
- Olav O. Uleberg: Hornnes I, Gards- og ættesoge, Hornnes bygdesogenemnd, 1969
- Alf Georg Kjetså: Hornnes mi heimbygd, bind I og II, Evje og Hornnes Sogelag, 2017 og 2019
- Aslak Fjermedal, Iveland III – Ålmenn kultursoge, Iveland bygdesogenemnd, 1969