I fotspora til setesdølane – Grimsbrua i Kristiansand
Grimsbrua er den eldste steinkvelvbrua i tidlegare Vest-Agder. Oppover i Setesdal kom det som me veit køyreveg for hest og kjerre – Postvegen som han seinare er kalla – først i 1840-åra. Men frå Kristiansand og nordover var det køyreveg mange tiår tidlegare. Frå Kristiansand sentrum, om lag frå øvre enden av Markensgate, gjekk den […]
Langerak kraftverk – røyrgata
Langerak kraftverk får vatnet sitt gjennom ei røyrgate som er 1200 meter lang frå inntaksdammen i Longeraksåna bratt ned dalsida til stasjonen. Kraftverket på Longerak er berømt, og eit verdfullt kulturminne. Røyrgata som fører vatnet ned til vassturbinen er mindre påakta. Men ho er eit imponerande kunstverk i seg sjølv. Heldigvis har Kathe Merete Kjetså […]
Stampen i Homsåne
I Homsåne (Kvinnåne) i Homme i Valle står det att ein vassdriven tøystamp. Her kunne folk få stampa vevane sine, altså få tøvt dei til ferdig vadmål. Eg har lese at det var tøystampar rundt om i både Bykle, Valle, Hylestad og Bygland. Då var det sikkert slike i min eigen heimkommune Evje og Hornnes […]
Dalevegen – Kveste til Tveiten
Før Postvegen si tid, før 1840-talet, gjekk ein gamal rideveg i Valle frå Kveste gjennom Andaskar til Tveiten. Postvegen, den første ordentlege køyrevegen frå Kristiansand nordover gjennom Setesdal, stod ferdig til Valle kyrkje kring 1846. Men han var farande eit par år før, i 1844. Med «køyreveg» talar me då om ein veg det var […]
Dam Longeraksvatn
Dam Longeraksvatn ligg ved utlaupet av Longeraksvatnet, på heia aust for Longerak i Bygland. Dammen regulerer vatnet med fire meter. Det er ein tømmerkistedam med trekledning i fronten. Historie I 1912 fekk Otteraaens Brugseierforening (OB) konsesjon til regulering av Longeraksvatnet. Konsesjonen var ein del av «den store reguleringstillatelsen», som gav OB løyve til å regulere Byglandsfjorden opp til kote 203 og […]
Ramselia – Øvre Dåsvatn
Ramselia var ein husmannsplass ved Storebekk på Øvre Dåsvatn i Hornnes. Staden er rett ovanfor der Storebekk kraftverk står i dag. Traktorvegen frå kraftverket opp til inntaksdammen går gjennom husmannsplassen. Ca. 200 meter ovanfor kraftverket er det ein snuplass eller velteplass på nedsida av vegen. På oversida, oppover i bakken, ligg størstedelen av husmannsplassen. Rydda 1855 Ramselia blei rydda og bygsla kring 1855. Asbjørn […]
Nordenåkverna – Åraksbø
Nordenåkverna er i dag det einaste kvernhuset som står att langs Hovassåna i Åraksbø. Gjennom tidene kan det ha vore opp mot 20 kvernplassar langs elva. Nordenå ligg i dei bratte bakkane på nordsida av Hovassåna. Garden hadde ein god kvernstad i Skrikarjuvet. Staden er eit godt stykke ovanfor Nordenåbrua, og oppforbi der dammen etter […]
Verksmuren – Setesdalens Koparverk
Langs Bryggjevegen i Åraksbø, like ved Grendehuset, står det att ein svær steinmur etter Setesdalens Koparverk som var i drift i bygda kring 1845–1850. Oppå flata over muren, som bygdefolket kallar Kolbotnen, stod kolhuset og malmhuset til koparverket. Det var svære bygningar! Malmhuset var ein tømra bygning, 13 m lang og 6 m brei. Kolhuset […]
Nordstemmen – Bygland
Nordstemmen er ein smal, men ganske lang steinstem som blei sett opp i Nordåna (Skrelandsåna) ved Tangen i Bygland, truleg i 1905. Nordåna var flotingselv frå Skrelandsbrua og sørover , og åna blei demd opp for å skaffe vatn til tømmerflotinga. Utbygginga av kraftverk i Setesdal, og den tilhøyrande vassdragsreguleringa, gjorde slutt på flotinga av […]
Årdal gamle brygge
Ved oppstarten av dampbåttrafikken på Byglandsfjorden i 1867, låg brygga i Grendi noko lenger ute i fjorden enn ho gjer i dag. Denne første Årdal-brygga – som ligg kanskje 50–100 meter rett vest for spissen av Odden – må vel vere bygd i 1867. Ho blei brukt av damprutebåtane Dølen og (frå 1897) Bjoren. Båtane […]
Geiskelihytta – Bykle
Ho er ei skogshytte som blei sett opp først på 1890-talet, til bruk i den store skogsdrifta til skogspekulantane Foss & Bjerke i Berdalsskogen i Bykle rundt århundreskiftet. Hytta stod då ved Berdalsbru. Seinare kjøpte Vegvesenet hytta og flytta ho til Geiskeli der ho står i dag. Det er like nord for Nylund, bare rundt 300 meter innover langs […]
Homme skulehus – Valle
Homme skule låg i Neset på Hommehaugen, og var skule for borna frå Homme og Tveitebø i Valle i tida 1876 til 1952. Konfirmasjonen blei innført i Noreg i 1736. Det førte med seg eit krav om undervising av dei unge. Det var bakgrunnen for at skulestellet etter kvart måtte kome inn i fastare former. Lenge var det bare tale om «omgangsskule». […]
Sandnes skulehus
Sandnes skulehus er den vesle, gule bygningen som ligg langs bygdevegen når du kjem til Sandnes i Bygland sørfrå. På første halvdel av 1800-talet var det ikkje faste skulehus, slik det blei seinare. Det var såkalla «omgangsskule», der skulen blei halden på dei ulike gardane etter tur. Med tida steig rimelegvis krava. Omgangsskulen var upraktisk. […]
Skomedal skulehus – Bygland
Det gamle skulehuset på Skomedal ligg rett på oppsida av den gamle riksvegen gjennom grenda. Det er bygd i 1888. På første halvdel av 1800-talet var det ikkje faste skulehus, slik det blei seinare. Det var såkalla «omgangsskule», der skulen blei halden på dei ulike gardane etter tur. Med tida steig rimelegvis krava. Omgangsskulen var […]
I fotspora til setesdølane – Hallbakken på Mosby
I Hallbakken, rett sør for Høie Fabrikker på Mosby, kan me framleis sjå spor etter den første køyrevegen nordover frå Kristiansand. Med «køyreveg» forstår me då ein veg det var mogeleg å køyre med hest og kjerre på. Hallbakken er staden kalla. Vegen ligg på nedsida av den svære fyllinga som Riksveg 9 ligg på, […]
Den gamle byvegen over vestheia i Iveland
Fram til ca. 1855 gjekk det ein «byveg» på austsida av Otra frå Evje over vestheia i Iveland til Kristiansand. «Denne gamle kløvvegen har nesten gått i gløymeboka», skriv Håkon Honnemyr i eit lite hefte han har laga om vegen. Det var mykje meir trafikk på Fjellmannsvegen, eller Dalevegen som han også er kalla, på […]
Futevegen – Syrtveit sør
Ein gamal Daleveg, av mange kalla Futevegen, kom frå Evje forbi Syrtveit og vidare opp til Vassend. Det var ein ride- og kløvveg, som etter kvart blei opparbeidd til sledeveg. At han ofte er kalla «Futevegen», kjem av at han var administrasjonsveg og blei brukt mellom anna av futen i Råbyggelaget når han var ute […]
I fotspora til setesdølane: Berge i Øvrebø
Rett sør for Homstean i Øvrebø i Vennesla, ved avkøyrselen mot Berge, er det framleis spor etter den første kjerrevegen nordover frå Kristiansand. Vegen her blei bygd i 1832. Det var lenge før Postvegen kom gjennom Setesdal. Men seinast då Postvegen var køyrbar med hest og kjerre først på 1840-talet, blei vegen her byvegen også […]
Gamle setesdalsvegen – Gylii
I Gylii i Valle, rett før me kjem til Bjørnarå i Bykle på veg nordover på Riksveg 9, er det svære murar og andre spor etter den gamle setesdalsvegen. Me ser dei bare ikkje frå bilen. I Leonhard Jansen m.fl. si eminente bok Frå postveg til riksveg – vegar og vegminne langs riksveg 9 er […]
Heddistoga – Rysstad
Heddistoga er ei lafta tømmerstoge som står like bak Hylestad soknehus på Rysstad. Stoga er etter spelemannen, læraren, fotografen, folkeminnesamlaren og kulturberaren Knut Jonson Heddi (1857–1938). Ho vert nytta under Setesdalsfestivalen til undervisning og intimkonsertar. Sida som vender mot nord har ikkje vindauge. På sørsida er det eit vindauge i kvart av dei to stogeroma. Eit gamalt setesdalsloft Opphaveleg var […]
Postvegen – Sanden Såre
På Sanden Såre i Lunden nord i Valle ligg ei lang strekning med idyllisk, gamal setesdalsveg att i skogen langs Otra, nå som bubilcamp. Postvegen, den første ordentlege køyrevegen for hest og kjerre oppover i Setesdal, blei ferdig til Valle kyrkje i 1844–1846. Men der stoppa arbeidet opp. Folk i øvre delen av Valle og […]
Postvegen – Lunden
Forbi gardsbruket Lunden heilt nord i Valle gjekk den første køyrevegen bokstavleg talt under låvebrua på bruket! Postvegen, den første ordentlege køyrevegen for hest og kjerre oppover i Setesdal, blei ferdig til Valle kyrkje i 1844–1846. Men der stoppa arbeidet opp. Folk i øvre delen av Valle og heile Bykle måtte framleis bruke kløvhest for […]
Postvegen – Flateland
På Flateland nord i Valle gjekk den første køyrevegen innom der Oveinang grendehus ligg i dag. Postvegen, den første ordentlege køyrevegen for hest og kjerre oppover i Setesdal, blei ferdig til Valle kyrkje i 1844–1846. Men der stoppa arbeidet opp. Folk i øvre delen av Valle og heile Bykle måtte framleis bruke kløvhest for å […]
Postvegen – Ærekilen, Hodne
Postvegen var det setesdølane kalla den første ordentlege køyrevegen (kjerrevegen) frå Kristiansand og oppover i Setesdal. Forbi Ærekilen og vidare nordover gjennom Hornnes kom han rundt 1840. I 1827 blei Georg Daniel Bart Johnson vegmeister. Alt i 1833 la han fram ein plan om veg oppover i Setesdal. I 1835 var det køyreveg for hest og […]
Telefonlinja Hovden–Bjåen
Ho er ei verna telefonlinje nær Riksveg 9 mellom Hovden og Bjåen i Bykle. Telefonlinja var ei rikslinje, og samstundes ei høgfjellslinje med ekstra sterke isolatorjarn og god trådavstand. 90 stolpar vart restaurerte i 1996, og er ein del av norsk telemuseum. På kvar stolpe kan ein lesa at dette er ei verna telefonlinje. Sommaren 2024 blei linja stelt opp igjen. Etter ein […]
Ekron – Nordre Haugetveit
Ekron er ein gardpart nord for Haugetveit i Åraksbø som i dag høyrer til alle tre hovudbruka på Søndre Sandnes i Bygland. Arealet er om lag 12 000 mål. I mellomalderen var Ekron eigen gard, truleg med busetnad, kalla Nordre Haugetveit. Åkerreiner fleire stader syner at her var dyrka mark. Haugetveit blei altså delt ein gong langt tilbake i tida. Korleis gjekk det til? […]