I fotspora til setesdølane – Skottedalskleiva
Skottedalskleiva var ein lang og vidgjeten bakke på den første kjerrevegen nordover frå Kristiansand, i heia mellom Mosby i Kristiansand og Homstean i Øvrebø. Ein eldre køyreveg i kleiva blei bygd rundt 1832. Attgrodde restar av denne første vegen kan me framleis finne på austsida (nedsida) av kleiva slik ho ser ut i dag. Stykket […]
Åraksbø kraftverk
Åraksbø kraftverk var eit privat føretak, eit lutlag med eit styre, ved Hovassåna i Skrikarjuvet frå 1922 til 1939. Kraftverket skaffa straum til gardar og hus i Åraksbø og på Sandnes. Det blei bygd ein stor betongdam i Hovassåna, nokså rett aust for husa på Nordenå. Frå dammen gjekk det ei røyrgate ned til vassturbinen […]
Nyestog – Rygnestadtunet
Nyestog er den «yngste» delen av stogehuset i det som i dag er Rygnestadtunet i Valle. Men ho er ikkje så veldig ung, ho er truleg bygd rundt år 1590! Huset høyrde til gardsbruket Nordigard Rygnestad. Det var garden til Vonde-Åsmund Rygnestad (ca. 1540–ca. 1596). Han fekk sett opp stogehus og loft ca. 1590. Ut frå kjeldene må dette […]
Gravfeltet på Moi – Bygland
På den lange Moisletta i Bygland, på austsida av Riksveg 9, i skiljet mellom inn- og utmarka, ligg eit gravfelt med sju rundhaugar. Feltet er rett bak (nord for) den gamle løa på Moi bnr. 4. Haugane er tydelege og klart markerte. Dei har diameter på ca. 9–13 meter og høgder på kring 1–1,5 meter. […]
Gamlestog – Rygnestadtunet
Gamlestog er den eldste delen av stogehuset i det som i dag er Rygnestadtunet i Valle. Ho kan vere frå 1200-talet. Huset høyrde til gardsbruket Nordigard Rygnestad. Det var garden til Vonde-Åsmund Rygnestad (ca. 1540–ca. 1596). Han fekk sett opp stogehus og loft ca. 1590. Stoga som no er «nyestog» (til høgre for inngangsdøra), er omtrent på same […]
Dåsneset i Valle – Setesdalsvegen 1930–1992
På Dåsneset nord-vest for Einang ligg ein fin, lang sving av den gamle setesdalsvegen att på vestsida av Riksveg 9. «Like nord for Einang møtest alle generasjonar veg», er det sagt i den store boka om Postvegen og Riksveg 9. På Dåsneset, på vestsida av dagens riksveg, ligg to fine gamle vegstykke. Eg har tidlegare […]
Postvegen – Dåsneset ved Einang
Nord-vest for Einang ligg i fin, gamal vegsløyfe etter den første køyrevegen skjult inne i skogen på vestsida av Riksveg 9. Like nord for Einang møtest alle generasjonar veg, er det sagt i den store boka om Postvegen og Riksveg 9. Dette er såleis eit veldig spennande område å kikke etter gamle vegspor i, for […]
Håvorstad sagbruk – Åseral
Rett nord for Håvorstadbrua, på austsida av Mandalselva, på garden Mjåland (gnr. 34 bnr. 3) sin grunn, finn me ruinane etter eit ganske stort sagbruk. Det var ei større vassag som stod her, drive av ein lågtrykksturbin. Saga stod på toppen ei fjellskrent, som stupar mest loddrett ned i elva. Stykket held fram under biletet […]
Heddeviki – ein gamal husmannsplass
Heddeviki var ein husmannsplass litt opp i den bratte i lia rett aust for Heddeneset tunnel, nord for Åraksbø i Bygland. Det er ein av dei eldste husmannsplassane ein kjenner til i Bygland, med busetjing frå tida rundt 1720. Frå først av skal buplassen ha vore nede ved Åraksfjorden. Då det kom folk på staden […]
Skore – gamlevegen
Den gamle gardsvegen opp til Skore i Bygland finn me framleis i lia mellom fjorden og Tveitan, den store sletta eit lite stykke nedanfor husa på garden. Det gjekk, iallfall frå 1700-talet, ein «Allmannaveg» eller «Daleveg» (ein rideveg) forbi Skorsura nede ved fjorden. Den gamle gardsvegen frå fjorden opp til Skore må vere framhald av […]
Bygdeborga på Slottbakkfjell
På Slottbakkfjell ved Birketveittjønna nær kommunesenteret Birketveit i Iveland ligg restane etter svære borgmurar i ei bygdeborg. Ekspertane trur bygdeborgene var forsvarsanlegg. Slottbakkfjell er bratt og tildels stupbratt mot nord-nord/vest og aust-sør/aust. På dei andre sidene er hellinga svakare. Borgmurane blei difor sett opp der. Mellom to mindre kollar mot nord-vest er det eit trongt […]
Byvegen i Åseral – Krokstean
Krokstean var ei strekning på den gamle hovudvegen mellom Kyrkjebygd og Kristiansand. Byvegen over Bygdeheia blei bygd som køyreveg (for hest og kjerre) i 1830-åra. Men etter kvart forfall han til ride- og sledeveg. Vegen var i bruk som hovudveg til Kristiansand til 1879. Då kom den nye mandalsvegen fram til Åseral. Det innleidde eit […]
Futevegen – Kalveskinnsupsa
Ein gamal Daleveg, av mange kalla Futevegen, kom frå Evje forbi Syrtveitgardane og gjekk høgt oppe i lia ved Kalveskinnsupsa før han svinga ned til husa i Vassend. Vegen var ein ride- og kløvveg, som etter kvart blei opparbeidd til sledeveg. At han ofte er kalla «Fute-vegen», kjem av at han var administrasjonsveg og blei […]
Surtedalskleiva på Byvegen i Åseral
Surtedalskleiva var ein bratt bakke på den gamle hovudvegen mellom Kyrkjebygd og Kristiansand. Byvegen over Bygdeheia blei bygd som køyreveg (for hest og kjerre) i 1830-åra. Men etter kvart forfall han til ride- og sledeveg. Vegen var i bruk som hovudveg til Kristiansand til 1879. Då kom den nye mandalsvegen fram til Åseral. Det innleidde […]
Det tyske sperreanlegget ved Byklestigen – austsida
Ved Byklestigen, på begge sider av Bykil, bygde tyskerane opp eit sterkt sperreanlegg under andre verdskrigen. Byklestigen var ut frå geografien på staden eit naturleg sperrepunkt. Terrenget gjorde omflankering av staden vanskeleg. Stillinga var rekna som eit særs sterkt sperreanlegg. Hovuddelen av stillinga var vendt mot sør. Tanken var å stanse ein fiende på veg […]
Kanonstillinga på Bjones i Bykle
På Bjones, rett nord for Byklestigen, ligg det att garasje og standplass for ein tysk panservernkanon under andre verdskrigen. Anlegget på Bjones var ein liten del av ei større sperrestilling i området rundt Byklestigen. Det var anlegg på begge sider av Bykil. Eg vil skrive meir om dei anlegga seinare om det høver seg slik. […]
Bjoneskleivi – Bykle
Bjoneskleivi, eller bare Kleivi som det står på kartet, var ein bakke på den gamle setesdalsvegen mellom husa på Bjones og Byklebrua. I 1879 kom det endeleg køyreveg for hest og vogn fram til Bykle kyrkje. Då hadde vegarbeidarane strevd seg forbi det vanskelegaste stykket av alle, Byklestigen. Vegen i Bjoneskleivi blei bygd på same […]
Skjevrak brygge – Bygland
Brygga er sagt å vere bygd i 1915. Det var tidlegare andre brygger på staden. Skjevrakbrygga blei brukt av damprutebåtane Dølen og Bjoren, som gjekk i rutetrafikk på Byglandsfjorden og Åraksfjorden frå 1867 (Dølen) og 1897 (Bjoren). Bjoren gjekk først, frå 1867, på Kilefjorden. Dampbåtane vart utkonkurrerte av rutebiltrafikken på Setesdalsvegen rundt 1930. Men med […]
Postvegen/Riksveg 400 – Staven
Staven mellom Skomedal og Frøysnes var eit smalt og vanskeleg stykke då den første køyrevegen oppover i Setesdal blei bygd først på 1840-talet. Postvegen blei den første køyrevegen for hjulkøyretøy kalla i Setesdal. Altså veg for hest og vogn/kjerre. Ved Staven går fjellet mest stupbratt rett ned til fjorden. Det var vanskeleg å finne plass […]
Postvegen – Hestekleiva, Skomemoen
Mellom Storstraumen og Skomåne, på Skomemoen, ser me ein fin steinmur etter Postvegen på oppsida av Riksveg 9. Postvegen var den første ordentlege køyrevegen for hest og vogn i Setesdal. Han kom forbi Skomemoen rundt 1842. Den som truleg kjenner historia bak Postvegen aller best, Leonhard Jansen, meiner det var her den berykta Hestekleiva låg. […]
Postvegen – Moi
På Moi i Bygland kan me følge den gamle Postvegen i fleire kilometer gjennom skogen. «Postvegen» blei han kalla, den første ordentlege køyrevegen i Setesdal. Han var køyrbar med hest og vogn fram til Valle i 1844, og heilt ferdig i 1846. Han blei formelt avlevert i 1847. Vegane før dette var for gåande og […]
Dampbåtbrygga på Hesteberget – Frøyrak/Dale
Brygga på Hesteberget blei bygd som felles dampbåtbrygge for dei to gardane Frøyrak og Dale etter oppdemminga av Byglandsfjorden. Då dampbåttrafikken på fjorden tok til i 1867 var brygga på Frøyrak i følge opplysningar på Kulturminnesok.no på Mørkenesodden, nokre hundre meter sør-aust for husa på Frøyrak. Etter oppdemminga av fjorden frå 1905 blei odden meir som ei øy […]
Futevegen – Klevelandskleiva
Klevelandskleiva var ein lang og bratt bakke på den gamle Futevegen, «hovudvegen» frå Evje austover mot Herefoss og Arendal fram til 1840-talet. Futevegen heldt også fram nordover frå Evje gjennom Bygland til Valle, men gjerne under anna namn. Det lyt vere til ein annan gong. Eldre enn reformasjonen Nøyaktig kva tid Futevegen kom til er […]
Riksveg 400 – Skomemoen
Om lag midt mellom Storstraumen og Skomedal, på Skomemoen, ligg ei sløyfe av den gamle Setesdalsvegen lenger ut mot fjorden enn Riksveg 9 gjer i dag. Eg har ikkje klart for meg nøyaktig kva det heiter her. Skomemoen er jo svær. Men eg lurer på om det er ein eller annan stad i dette området […]
Frutti Frøyrak si grav
Frutti Frøyrak er etter segna rudkallen på Frøyrak i Bygland. På Sikkomodden rett sør for tuna låg ein gravhaug som vart utjamna litt etter århundreskiftet. Dette var – også etter segna – grava til Frutti. Han blei gravlagd her så han kunne sjå heim til garden, er det sagt. Vasstanden i Byglandsfjorden er høgare i […]
Riksveg 400 – Syrtveit sør
Sør for TrollAktiv, på austsida av Riksveg 9, ligg ei sløyfe av den gamle hovudvegen mellom Evje og Byglandsfjord att i skogen. Den første køyrevegen (for hest og vogn/kjerre) gjennom Setesdal, Postvegen, gjekk frå Fennefoss i Hornnes oppover langs vestsida av Otra til Gullsmedmoen. Gullsmedmoen var gamal ferjeplass for å kome over på austsida, til Salbergmoen. Det heitte […]